سازمان بهداشت جهانی دیابت را شـایع تـرین بیمـاري غدد در جهان می داند که عامل سالانه 4 میلیون مرگ در جهـان اسـت. براسـاس آمـار ایـن سـازمان، تعـداد مبتلایان به دیابت در سال 2000 حـدود 171 میلیـون نفر بوده که در صورت عدم به کارگیري راهبردهـاي مناسب، پیشگیري و درمان، این میـزان در سـال 2030 به 366 میلیون نفر افزایش خواهد یافـت. شیوع این بیماري در منطقه خاورمیانه از جمله ایران حـدود 7/9 درصـد بـوده و ایـن رونـد روز بـه روز در حـال افزایش است. بیماري دیابت به دلیل پیامدهاي طولانی مدتی که دارد نه تنها بر فرد و کشور اثر گذار است بلکه در سطح جهانی مطرح و حائز اهمیت می باشد.
تاریخچه دیابت: دیابت از دو جزء Diabetes به معنای چشمه و Mellitus بهمعنای شیرین از زبان یونانی گرفته شده است. قدیمی ترین سند مکتوب شناخته شده که تا کنون در باره این بیماری به دست رسیده اطلاعاتی است که در باره پاپیروسهای مصر باستان نوشته شده و جرج ابرس ( George Ebres) آنها را در سال 1882 خوانده که به نام پاپیروسهای ابرس مشهور است. در این پاپیروسها علائم دیابت ذکر شده و برای درمان آن مصرف ارزن گندم را به مدت 4 روز ذکر کردهاند. پزشک هندوستانی چاروکا (Charuka) این بیماری را میشناختع و به این نکته توجه داشت که مورچهها و دیگر حشرات به ادرار این بیماران جلب میشوند. این پزشک حاذق ادرار بیماران را میچشید و شیرین بودن آن را میفهمید و نام بیماری را میتاپیشاب(Mita Pishab) یا ادرار شیرین گذاشته اولوس بود. نخستین شخصی است که این بیماری را بهطور دقیق مورد مطالعه و شرح قرار داد آرتائوس (Aretaus) بود که نام دیابت ملیتوس را بر این بیماری گذاشت. این پزشک علاوه بر دیابت شیرین دیابت بی مزه (Incipides Diabetes) را نیز می شناخته و از دیابت شیرین متمایز کرده بود. این پزشک دیابت را اینگونه توصیف کرده است: “دیابت بیماری هراس انگیزی است که در بین مردم زیاد شایع نیست، در مبتلایان به این بیماری عضلات بدن آب شده و از راه ادرار دفع میگردد. تولید اب هرگز متوقف نمیشود و به نظر میرسد چشمه آبی در بدن پدیدار شده است. زندگی بیماران کوتاه، نامطبوع و دردناک است، عطش آب درمان ناپذیر است، حالت تهوع دارند، بی قرارند و در مدت کوتاهی میمیرند”.
اپیدمیولوژی دیابت: بیماری دیابت از بیماریهای مزمن نسبتاً شایع در جهان است که بهطور متفاوتی تمام نژادها را درگیر میسازد. شیوع و بروز بیماری در بسیاری از جوامع بهویژه در کشورهای در حال توسعه رو به افزایش دارد. طی دهههای اخیر, مطالعات همه‌گیرشناختی (اپیدمیولوژیک) متعددی درباره شیوع دیابت نوع ۲ در کشور ایران به انجام رسیده که بر پایه آنها جمعیت دیابتیهای ایران بیش از ۵/۱ میلیون نفر برآورد شده است. نتایج مطالعات نشانگر آن است که شیوع دیابت نوع ۲ در شهر تهران و نواحی اطراف آن و شهر اصفهان بین ۸%- ۷% میباشد. در برخی شهرهای کشور شیوع دیابت از این میزان نیز بالاتر میباشد به‌نحوی که در شهر یزد (مرکز ایران) و در بندر بوشهر (جنوب کشور) شیوع دیابت نوع ۲ به‌ترتیب ۳/۱۶ و ۶/۱۳ درصد برآورد گردیده است. اما به‌نظر میرسد در مناطق روستایی کشور شیوع پایینتر باشد؛ به‌عنوان مثال, براساس برنامه کشوری پیشگیری و کنترل بیماری دیابت شیوع دیابت نوع ۲ در مناطق روستایی غربالگری شده, حدود ۰۷/۳ درصد بوده است. در روستاهای زنجان (غرب کشور) نیز شیوع دیابت در حد ۵% گزارش شده است. بهطور کلی نیمی از بیماران دیابتی از بیماری خود آگاه نیستند. عدم کنترل دقیق بیماری میزان پیدایش عوارض را در آینده افزایش خواهد داد. طی سالهای اخیر طرحهای وسیع کشوری برای پیشگیری اولیه از بروز دیابت، پیشگیری ثانویه از طریق شناسایی بیماران و پیشگیری ثالثیه از عوارض طرحریزی شده است و درحال انجام میباشد. به‌نظر میرسد شیوع و بروز دیابت در ایران رو به افزایش باشد که این امر لزوم آموزش عموم جامعه در خصوص اصلاح شیوه زندگی، رژیم غذایی مناسب و افزایش فعالیت بدنی را آشکار میسازد.
مکانیسم دیابت: دیابت شایعترین بیماری اندوکرین است که شامل گروهی از بیماریهای متابولیک است که با افزایش قند خون در اثر نقص ترشح انسولین، اختلال عملکرد انسولین یا هردو مورد تشخیص داده میشود. در این بیماری بدن فرد مبتلا، توانایی سوخت و ساز کامل مواد قندی را از دست داده و قند خون او افزایش پیدا میکند که ناشی از عدم ترشح هورمون انسولین از لوزالمعده فرد مبتلا یا مقاومت به انسولین مترشحه میباشد.
انواع دیابت: بر اساس سبب شناسی، دیابت به چهار طبقه تقسیم بندی میشود که شامل: دیابت نوع 1، دیابت نوع 2، دیابت بارداری (تشخیص داده شده در دوران بارداری) و دیابت ناشی از دیگر علل خاص (به عنوان مثال، نقایص ژنتیکی، داروها و مواد شیمیایی، بیماری پانکراس، جراحی و عفونت‌ها) است. دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 انواع اصلی آن هستند. 90 تا 95 درصد جمعیت مبتلا به دیابت مربوط به دیابت نوع 2 و تنها 5 تا 10 درصد مربوط به دیابت نوع 1 است. جداول زیر مشخصات کامل انواع دیابت را بهطور خلاصه بیان میکند.
| فاکتور | دیابت نوع 1 | دیابت نوع 2 | دیابت بارداری |
| سن شروع | معمولا در نوجوانی رخ میدهد، اما ممکن است در هر سنی شروع شود. | معمولا در سنین بالای 30 سال رخ میدهد، اما ممکن است در هر سنی شروع شود. | در هفته 24-28 حاملگی تشخیص داده می شود. |
| نوع شروع | سریع رو به کند، بهطور کلی بروز علایم در کودکان و نوجوانان آهسته است، این روند در بزرگسالان آهسته است به طوری که تشخیص آن دیر هنگام است. | پیشرفت آهسته (به طوری که ممکن است سالها تشخیص داده نشود) | افزایش آهسته گلوکز خون در دوران حاملگی باعث افزایش ترشح هورمونهای جفت میشود که ممکن است سرعت بیشتری را در 3 ماهه سوم داشته باشد. |
| فاکتورهای ذهنی-محیطی | ویروس، توکسینها، خود ایمنی، تحریکات | چاقی، تغذیه نامناسب، عدم فعالیت جسمانی، روبه رویی با POP | چاقی، تغذیه نامناسب، عدم فعالیت جسمانی |
| فاکتور | دیابت نوع 1 | دیابت نوع 2 | دیابت بارداری | |||
| آنتیبادیهای ترشحی از سلولهای لانگرهانس | از لحظه حضور موجود است | معمولا مشاهده نمیشود | مشاهده نمیشود. | |||
| انسولین آندوژن | کم یا وجود ندارد | پاسخ با تاخیر در برابر تحریک، اما به میزان کافی وجود دارد، وجود مقاومت به انسولین | ناکافی بودن پاسخ در برابر تحریک، بهویژه بعد از صرف وعده غذایی، مقاومت به انسولین بهدلیل افزایش ترشح هورمونهای جفت | |||
| شرایط تغذیهای | لاغر یا دارای اضافه وزن، شرایط کاتابولیکی | چاق، اضافه وزن، اخیرا از دست دادن وزن | چاقی، اضافه وزن یا نرمال | |||
| علایم | تشنگی، تکرر ادرار، خستگی، پلی فاژی | آکانتوز نیترات، PCOS در خانواده، خفیف یا بدون علامت | خفیف یا بدون علایم | |||
| کتوزیس | معمولا در اوایل شروع یا با نقص انسولین دیده میشود | غیر معمول (مگر در صورت عفونت یا استرس) | غیرمعمول | |||
| کنترل دیابت | وجود تغییرات زیاد در سطح گلوکز بدون دریافت کافی انسولین، تغذیه مناسب، انجام فعالیت فیزیکی | متغیر است، اما با بهبود سبک زندگی تغییر پیدا میکند(تغذیه، تحرک و..) | متغیر، به تغییر در سبک تغذیه و فعالیت جسمانی پاسخ میدهد. ممکن است در طول حاملگی نیازمند دریافت دوز انسولین باشد. | |||
| مدیریت رژیم غذایی | ضروری، اما معمولا با دریافت دوز مناسب انسولین متعادل میشود | ضروری، و ممکن است برای مدیریت سطح گلوکز خون کافی باشد. | ضروری، و ممکن است برای مدیریت سطح گلوکز خون کافی باشد. | |||
| انسولین | نیازمند به دریافت روزانه انسولین | تا 40 درصد موارد نیازمند هستند | متنوع | |||
| نوشیدنی در شرایط هیپوگلیسمی | کافی نیست مگر تزریق انسولین صورت بگیرد | کافی | کافی، اما تنها یکی از راههای حفظ قند خون در دوران بارداری است. | |||
| نکته | HLA: Human leukocyte antigen, DLA: D-related antigen, IDA: islet cell antibody, IAA: insulin islet antibody, POP: persistent organic pollutant, PCOS: polycystic ovary syndrome | |||||
علائم ییماری دیابت: علادم کلاسیک دیابت شامل پرادراری، پرنوشی، و کاهش غیرقابل توضیح وزن است.
مبانی مدیریتی دیابت: مدیریت مؤثر در انواع دیابت شامل استفاده از خود نظارتی بر قند خون، مصرف داروهای مناسب برای تنظیم میزان قند خون، مشارکت منظم در فعالیت بدنی و ورزش و مدیریت وزن بدن و هم چنین رژیم غذایی و سایر سبک زندگی سالم (به عنوان مثال مدیریت استرس) است. انجام فعالیت بدنی منظم، بهبود کنترل قند خون در دیابت نوع 2 را تسهیل میکند و همچنین ممکن است در دیابت بارداری مفید واقع گردد. هرچند فعالیت منظم در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 بدون ایجاد تغییرات مناسب در رژیم غذایی، شاخص گلیسمیک را بهبود نمیدهد، اما همچنان به عنوان یک راه درمان در کنترل دیابت و پیشگیری از عوارض در نظر گرفته میشود. مداخلات ورزشی برای افراد مبتلا به دیابت، شامل مشارکت در تیمهای ورزشی و رشتههای مختلف ورزشی است که از گروهی از متخصصان شامل پزشک متخصص دیابت (واجد شرایط)، مربی ویژه دیابت، پزشک تغذیه ویژه و ورزش حرفهای تشکیل شده است که هدف آنها آموزش فردی و تغییرات سبک زندگی برای کنترل این بیماری است. مهارت‌های خودمراقبتی برای موفقیت ضروری است و آموزش دیابت، صرفنظر از نوع دیابتی که فرد دارد، یک ابزار مهم برای بهبود کنترل گلیسمی است.
به رغم تأثیرات مثبت دستیابی به کنترل قند خون مطلوب، در حال حاضر فقط بیش از نیمی از افراد مبتلا به دیابت به اهداف درمان شناخته شده دست یافته‌اند. اگرچه فعالیت بدنی طولانی مدت به عنوان یک مبنا در کنترل دیابت و عامل مهمی در بهینهسازی درمان شناخته میشود، استفاده از فعالیتهای جسمانی برای افراد مبتلا به انواع مختلف دیابت (و یا حتی در شرایط پیش دیابتی) می‌تواند یک کار استرسزا و سخت برای مربی تندرستی یا مربی حرفهای آمادگی ویژه دیابت[1] باشد. نیاز اساسی در تجویز تمرین در چنین شرایطی، شناخت بهتر انواع دیابت و درک این نکته است که نیاز و توانایی‌های جسمانی ممکن است در میان این گروه از افراد متفاوت باشد.
شرکت به تکاپو سلامت آذر (بتسا) مفختر است با بهره گیری از علم اساتید نخبه علمی حوزه ورزش و تربیت بدنی با ارائه راهکارهای تمرینی مناسب برای افراد دیابتی بتواند گام مهمی در زمینه درمان یا حداقل بهبود وضعیت زندگی این عزیزان بر دارد. در زیر نمونهای از پیچیدگی تمرین برای افراد دیابتی را ملاحظه خواهید کرد.
| نکته موردی: اضافه وزن، فشار خون، دیابت نوع 2 م. رضایی زن 48 سالهای که از 4 سال پیش دیابت او تشخیص داده شده و به سختی فشار خون و اضافه وزنش کنترل میشود. او میخواهد درباره راههای ایمن و مناسب حل این مساله، بهبود سلامت و کنترل و مدیریت دیابتش بحث کند. پزشک او از قبل به طور کاملا شفافی افزایش سطح فعالیت بدنی بدون هیچ محدودیتی را برای او تجویز کرده است. داروهای او شامل سولفونیل اوره[2] (Glipizide)، و داروهای ضد فشار خون[3] است. م. رضایی گزارش داد که در طول روز فقط یکبار بعد از صبحانه میزان قند خون را اندازه میگیرد. او قبلا هیچ ورزش برنامهریزی شدهای انجام نداده و تقریبا 10 سال بیتحرک است، هرچند او فعلا اظهار میدارد که انگیزه لازم برای شروع فعالیتهای جسمانی و بالا بردن سطح انرژی خود را داراست. مقادیر استراحتی: قد (سانتی متر) 162 ضربان قلب 85 ضربه در دقیقه (bpm) وزن (کیلوگرم) 86 فشار خون 138 روی 86 میلیمتر جیوه (کنترل با دارو) BMI 6/32 (چاق) مقادیر ناشتایی: |
| گلوکز پلاسما (mg/dl) 148 تریگلیسیرید (mg/dl) 200 A1C % 4/7 HDL (mg/dl) 38 کلسترول کل (mg/dl) 190 LDL (mg/dl) 112 سوالات قابل ملاحظه: م. رضایی چگونه باید سطح فعالیت جسمانی خود را افزایش دهد؟چه اقدامات احتیاطی در شروع فعالیت برای م. رضایی باید در نظر گرفت؟چه استراتژیهایی را میتوان برای حفظ انگیزش م. رضایی برای شروع و ادامه فعالیت جسمانی به کار گرفت؟ |
پس از دریافت اطلاعات توسط متخصصین، با توجه به وضعیت جسمانی بیمار و همچنین مصرف دارو و امکانات در اختیار، برنامه تمرینی تنطیم و در اختیار بیمار قرار خواهد گرفت.
[1] Diabetes-Naïve Fitness Professional
[2] Sulfonylurea
[3] Antihypertensive
دیابت معضل اساسی که امروز جوامع مختلف با آن دست و پنجه نرم میکنند. باتوجه به پیشرفتی که جامعه پزشکی شاهد آن بوده است هر روزه داروهای مختلفی برای مبارزه با دیابت روی کار می آید. اما هنوز هم هیچ درمان قطعی برای دیابت وجود ندارد. پس چاره چیست؟ آیا افراد دیابتی تا ابد محکوم به مصرف داروهای شیمیایی هستند؟ پس زندگی سالم چه معنایی پیدا میکن؟
اگر شما هم جزء افرادی هستید که مبتلا به بیماری دیابت شده اید و زندگی خود را بدون هیچ لذتی سپری میکنید تنها کافی است با بتسا همراه شوید. کارشناسان بتسا به راحتی شما را به روال زندگی سالم بازمیگردانند.
سازمان بهداشت جهانی دیابت را شـایع تـرین بیمـاري غدد در جهان می داند که عامل سالانه 4 میلیون مرگ در جهـان اسـت. براسـاس آمـار ایـن سـازمان، تعـداد مبتلایان به دیابت در سال 2000 حـدود 171 میلیـون نفر بوده که در صورت عدم به کارگیري راهبردهـاي مناسب، پیشگیري و درمان، این میـزان در سـال 2030 به 366 میلیون نفر افزایش خواهد یافـت. شیوع این بیماري در منطقه خاورمیانه از جمله ایران حـدود 7/9 درصـد بـوده و ایـن رونـد روز بـه روز در حـال افزایش است. بیماري دیابت به دلیل پیامدهاي طولانی مدتی که دارد نه تنها بر فرد و کشور اثر گذار است بلکه در سطح جهانی مطرح و حائز اهمیت می باشد.
